دانلود کتاب مسائل آموزش و پرورش ایران نویسنده احمد آقازاده/انتشارات سمت
کتاب کامل – 250 صفحه
تاریخچۀ آموزش و پرورش ایران
بررسی تحولات آموزش و پرورش در ایران از هزاره پیشین تا عصر کنونی، بازگو کنندۀ این واقعیت است که نهاد آموزش و پرورش در ایران باستان به ویژه در دوره هخامنشیان و ساسانیان متأثر از دو عامل حکومت و خاستگاه اجتماعی اقتدارطلبان جامعه بوده است.
در این دوران، آموزش و پرورش ماهیتی محافظه‌کارانه و خصلتی طبقاتی داشته و نحوه تربیت و تعلیم تخصص خصوصی و خانوادگی در میان طبقات مرفه و اشرافی معمول بوده است؛ اما سازمان رسمی برای اداره امور آموزش و پرورش عامه وجود نداشته است.
نگاهی تحلیلی به وضعیت آموزش و پرورش از صدر اسلام تا قرن چهارم هجری نیز حکایت از آن دارد که در ایران همانند سایر ممالک جهان طی این دوره نخستین نهادهای آموزش عمومی در جوار مساجد دایر بوده است و هدف اصلی از تعلیم و تربیت در این دوره، اجتماعی کردن فرد و سازگار نمودن او با جامعه و انتقال میراث فرهنگی جامعه محلی بوده است.
دوره آموزش در مکاتب و مدارس آن روزگار بستگی به وضع مالی خانواده و میزان معلومات معلم و استعداد و توانایی کودکان داشته است. بدین سان تعمیم امر آموزش برای همه فرزندان ایران زمین میسر نبوده است.
یادآوری می‌شود که طی قرون پنجم، ششم و اوایل قرن هفتم هجری، یعنی در دوران قبل و بعد از استیلای مغول تا ظهور صفویه، علی رغم کوششهای دولتمردان پاکاندیشی چون نظام الملک، خواجه نصیرالدین طوسی و اهتمام دانشمندان و ادبای پرآوازه‌ای چون سعدی و سایر دانشورانی که در صدد اصلاح امور فرهنگی برآمدند و
در ساختن مدارس، مساجد، کتابخانه، مراکز علمی و فرهنگی و ارائه دیدگاه‌های جدید تربیتی، اقدامات در خور تحسینی کرده‌اند، به سبب وسعت خرابیه ها و تخریب مدارس و مراکز علمی و کوچک ماندن یا از بین بردن استادان و اربابان علم و ادب و سرانجام گسیختگی ارتباط بین مراکز آموزشی و فرهنگی در عهد مغول و تیمور، امکان برقراری و توسعه کانونهای آموزشی مورد نیاز عامه میسر نشد.
علاوه بر آن در این عصر تدابیری اتخاذ نشد تا در برنامه های تحصیلی مدارس، علوم معقولی چون پزشکی، اخترشناسی و علوم طبیعی در کنار علوم قدیمه مانند فقه، تاریخ و معانی و بیان ارائه شود. در مدارس آزادی بحث در زمینه مسائل علمی و دینی وجود نداشت، اظهار عقیده متروک شد و پذیرفتن اقوال و عقاید دانشمندان و قدما از روی تعبد جزو فرایض گردید. بدین سان قوه ابتکار و استدلال و منطق در مجالس درس از رونق افتاد.
در دوران صفویه فرایند تعلیم و تربیت تحت الشعاع مرام و عقاید مذهبی که در آن عصر نیرومندترین عامل وحدت و یگانگی فرهنگ بود، قرار گرفت. هدف تعلیم و تربیت آن بود که فرد به گونه‌ای تربیت شود تا توشه آخرت برگیرد و به بخشودگی و رضایت خاطر حق تعالی رسد.
به سخن دیگر، در این عصر تلاش مربیان بر این اصل استوار بود که انسان را نگران فردای آخرت خویش گردانند تا کمتر به مسائل این جهانی معطوف گردد.
روابط معلم و متعلم تحت این نگرش تربیتی بر اطاعت و تبعیت مطلق استوار بوده و در فرایند یادگیری به طور مبالغه آمیزی بر حفظ نقل دقیق قول استاد تأکید می‌شده است.
گروه قلیلی از کودکان ۷ تا ۱۲ ساله می‌توانستند در مکتب‌خانه‌ها درس بخوانند، سپس در صورت علاقه به ادامه تحصیل باید رهسپار مدارسی می‌شدند که تحصیلات در سطوح بالاتر را ارائه می‌دادند. این کار معمولاً مستلزم ترک خانه و خانواده بود که برای اکثر فرزندان طبقه متوسط جامعه ممکن نبود.
البته در این دوره همان گونه که گفته شد، توجه به توسعه هنرهای زیبا و کارهای هنری، مانند قالیبافی، زردوزی، کاشیکاری، معماری، صنایع روی چوب و فلز، تذهیب و خطاطی بیشتر از گذشته بود.
